Bernhard van Lippe-Biesterfeld

Bernhard van Lippe-Biesterfeld
1911–2004
Prins Bernhard der Nederlanden in 1942
Prins-gemaal van Nederland
Periode	1948–1980
Voorganger	Hendrik van Mecklenburg-Schwerin
Opvolger	Claus van Amsberg
Geboren	Jena
Vader	Bernhard zur Lippe
Moeder	Armgard von Sierstorpff-Cramm
Partner	Juliana der Nederlanden
Kinderen	Beatrix (1938), Irene (1939), Margriet (1943), Christina (1947). En buitenechtelijk: Alicia de Bielefeld (1952) en Alexia Grinda (1967)
Website

Bernhard Leopold Frederik Everhard Julius Coert Karel Godfried Pieter, Prins der Nederlanden, Prins van Lippe-Biesterfeld, geboren als Bernhard Friedrich Eberhard Leopold Julius Kurt Carl Gottfried Peter Graf von Biesterfeld (Jena, 28 of 29 juni 1911 – Utrecht, 1 december 2004), was de prins-gemaal van koningin Juliana der Nederlanden en de vader van onder anderen koningin Beatrix.

Levensloop

Geboorteakte

Bernhard werd geboren in het groothertogdom Saksen-Weimar-Eisenach. Volgens zijn geboorteakte was dat op 28 juni 1911 om 02.45 uur. Bernhards moeder heeft altijd aangegeven dat dit een foutieve vermelding was. Hij vierde zijn hele leven zijn verjaardag op 29 juni, de datum die in zijn naturalisatie- en trouwakte staat. Er is geen officieel bewijs dat 29 juni correct is. Niettemin is aannemelijk dat 29 juni de feitelijke geboortedag van prins Bernhard is.

Op 1 juli verzocht Bernhard senior per brief aan zijn broer Leopold om peetvader te worden van zijn oudste zoon. Als je, zo schreef hij, ons dat plezier wilt doen, dan zal hij jouw naam als dubbelnaam krijgen. Leopold stemde toe en op 18 juli gaf het departement van Justitie in Weimar toestemming om de eerste twee voornamen te herschikken tot Bernhard Leopold, zodat hij uiteindelijk de namen kreeg van Bernhard Leopold Friedrich Eberhard Julius Kurt Carl Gottfried Peter Graf von Biesterfeld.

Jeugd in Duitsland

Bernhard was de zoon van prins Bernhard zur Lippe (1872-1934), een jongere broer van de laatste regerende vorst van Lippe, en Armgard von Cramm (1883-1971).

Bernhard had een jongere broer, Aschwin (1914-1988). Hun ouders hadden een morganatisch huwelijk. Daarom kreeg Bernhard bij zijn geboorte de naam en titel van zijn moeder, die voor de gelegenheid van haar huwelijk was verheven tot Gräfin von Biesterfeld, en werd "Graf von Biesterfeld". Op 24 februari 1916 verhief de vorst, Bernhards moeder en haar twee zonen tot Prinz(essin) zur Lippe-Biesterfeld. Bernhard werd lid van het Lippische vorstenhuis en kreeg een hogere plaats in de rij van troonopvolging.

De jeugdjaren bracht hij door op het ouderlijk landgoed Wojnowo, nabij de stad Bomst in de provincie Posen, later Grensmark Posen-West-Pruisen.

Na enkele jaren privélessen doorliep Bernhard de kostschool te Züllichau, waarna hij naar het Arndt-Gymnasium te Berlijn (Dahlem) ging, waar hij in 1929 zijn diploma behaalde. Bernhard studeerde rechten aan de handelshogeschool in Lausanne, de universiteit in München en aan de toenmalige Friedrich-Wilhelm Universiteit in Berlijn, nu de Humboldtuniversiteit. In Berlijn verkreeg hij in 1935 de titel van Referendar Juris, in Nederland vergelijkbaar met die van doctorandus. Vervolgens ging hij werken bij het Duitse chemiebedrijf IG Farben, waar hij als stagiaire bij de Parijse vestiging waarschijnlijk niet veel meer te doen had dan het nalezen van brieven op tikfouten en het dichtplakken van enveloppen. Hij behield die functie tot aan de dag van zijn verloving met prinses Juliana op 8 september 1936.

Bernhard en het nationaalsocialisme

Bernhard was als student aan de Friedrich-Wilhelm Universiteit in de herfst van 1932 lid geworden van de Deutsche Studentenschaft, een sinds 1919 bestaand studentenverband dat meer en meer een nationaalsocialistisch karakter had aangenomen. Zijn door hem ondertekende lidmaatschapskaart is bewaard gebleven. De kaart is aangevuld met gegevens over zijn lidmaatschappen van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij (NSDAP), Sturmabteilung (SA), het Deutsche Luftsport Verband en de tennisclub van de eveneens nationaalsocialistische corpsvereniging Borussia. Toen hij zich in december 1934 uitschreef als student, werd hij ook geschrapt uit de ledenlijst van de studentenvereniging.

De prins heeft altijd ontkend lid geweest te zijn van de NSDAP. Nadat in 1996 RIOD-medewerker Gerard Aalders en historicus Coen Hilbrink bewijs voor zijn NSDAP-lidmaatschap presenteerden, bleef hij volhouden zich nooit als lid te hebben aangemeld. Uit de ledenadministratie blijkt dat zijn contributie nauwgezet betaald werd.

Wel heeft Bernhard toegegeven dat hij aspirant-lid is geweest van de SA en/of de paramilitaire Schutzstaffel (SS). Volgens hem had hij zich om opportunistische redenen aangemeld. Door zijn lidmaatschap zou hij als student zijn vrijgesteld van het afleggen van een politiek examen, maar zoiets bestond toen niet.

Af en toe moest de prins (in uniform) op wacht staan, zoals rond 1 juni 1934 tijdens de Nacht van de Lange Messen.

Kennismaking en verloving

Standaard van prins Bernhard

Bernhard was bij de zevenjarige zoektocht naar een echtgenoot voor Juliana niet benaderd door het koninklijk huis. Beelaerts en Van Limburg Stirum, de vertrouwelingen van Wilhelmina hadden hem, Bernhard mogelijk over het hoofd gezien omdat hij pas in 1916 tot Prins was gepromoveerd. Maar hij voldeed door de promotie tot prins en toetreding tot het Lippische vorstenhuis in 1916 wel aan het profiel van de gezochte kandidaat. Een kandidaat diende ebenbürtig te zijn en deel uit te maken van een vorstenhuis, dat minimaal tot 1918 had geregeerd. Bij de zoektocht naar een huwelijkskandidaat voor Juliana maakte Wilhelmina gebruik van de Almanach de Gotha. Bernhard stond in het goede gedeelte van de Gotha.

Bernhard zocht zelf contact met Juliana en werd hierbij mogelijk gestimuleerd door Hermine van Reuss, de vrouw van de voormalige keizer Wilhelm II van Duitsland die in Nederland in ballingschap leefde. Zij was bevriend met prinses Armgard. Bernhard bereidde de kennismaking goed voor. Hij ging op bezoek bij de Nederlandse ambassadeur in Parijs John Loudon om zich te laten introduceren bij Wilhelmina en Juliana. Van zijn tante Anna kreeg hij informatie dat Juliana en Wilhelmina van plan waren om de Olympische Winterspelen in Garmisch-Partenkirchen te bezoeken en net over de grens zouden logeren in Oostenrijk.

Bernhard reisde spoorslags af naar Garmisch-Partenkirchen en legde een bezoek af aan Juliana en Wilhelmina onder het voorwendsel dat zijn vader een kennis van prins Hendrik was geweest. Via-via had Bernhard een introductie gekregen. Van een andere tante, Allene Reuss-Tew, leende hij volgens vrienden geld om goed voor de dag te komen.

De ontmoeting werd een succes. De prins viel zowel bij Juliana als bij haar moeder, als - overigens - bij de meegereisde hofhouding in de smaak. Nadien ontmoetten de Nederlandse kroonprinses en Bernhard elkaar nog verschillende keren, zowel in Duitsland, Nederland als in Parijs. Het paar verloofde zich op 8 september 1936. De verloving leidde in het door crisis beheerste Nederland tot een golf van vreugde en optimisme. Binnen een week na de verloving, werd in Vlaardingerambacht een laan naar de prins vernoemd. Op 4 november 1936 kreeg Bernhard het Nederlands staatsburgerschap en op 4 december 1936 kwam de benoeming tot luitenant-ter-zee der eerste klasse à la suite bij de Koninklijke Marine en ritmeester à la suite bij de Koninklijke Landmacht. Tevens werd hem de titulaire rang verleend van ritmeester bij het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger.

Huwelijk

Monogram van prins Bernhard

Het burgerlijk huwelijk vond op 7 januari 1937 plaats in Den Haag en werd diezelfde dag ingezegend in de Grote of Sint-Jacobskerk aldaar. Bernhard kreeg bij Koninklijk Besluit van 6 januari 1937 de titel Prins der Nederlanden met het predicaat Koninklijke Hoogheid. Bij het verkrijgen van het Nederlanderschap werden zijn negen voornamen vernederlandst en werd zijn achternaam veranderd van zur Lippe-Biesterfeld in Van Lippe-Biesterfeld.

Voorafgaand aan het huwelijk was er enige commotie over een kwestie waarbij in december 1936 geen hakenhuisvlaggen getoond zouden zijn bij een clubwedstrijd tussen een Haagse en Duitse voetbalclub. Prins Bernhard, die - hoewel geenszins aanwezig bij de wedstrijd - in de nationaalsocialistische pers werd beschuldigd hierin de hand te hebben gehad, stuurde via diplomatieke post een brief aan Hitler, hem verzekerend dat een en ander op een misverstand berustte. Niettemin deed het Nederlands hof, op instigatie van koningin Wilhelmina, een poging om tijdens de huwelijksplechtigheden nationaalsocialistisch vertoon, tegen te gaan.

Bernhard dwong als een van de huwelijksvoorwaarden af dat hij een vaste jaarlijkse toelage zou krijgen. Zijn voorganger, de inmiddels overleden prins Hendrik van Mecklenburg-Schwerin, had die nooit ontvangen en had zich onder meer om die reden vaak in financiële problemen bevonden. Bernhard wilde dat laatste voorkomen. Het huwelijk maakte meteen een einde aan de grote financiële problemen van zijn familie. Zijn vader was kort ervoor overleden, zijn ouderlijk huis was in zeer slechte staat en er waren grote hypotheekschulden. Naast zijn toelage kreeg hij van Wilhelmina een bedrag van 200.000 gulden om de noodzakelijke herstelwerkzaamheden van zijn ouderlijk huis te financieren. Van zijn schoonmoeder kreeg hij als huwelijksgeschenk een Maybach Zeppelin met een Erdmann & Rossi carrosserie, een luxe auto van ongeveer 20.000 gulden. In 1939 werd hij door Wilhelmina benoemd tot haar adjudant.

Prins Bernhard en prinses Juliana kregen vier kinderen, allen dochters:

• Beatrix (31 januari 1938)
• Irene (5 augustus 1939)
• Margriet (19 januari 1943)
• Marijke (18 februari 1947), die later haar tweede voornaam Christina als roepnaam koos.

Op 30 april 1987 vierden zij hun 50-jarig huwelijksjubileum met een groot defilé op paleis Soestdijk.

Bernhard heeft samen met Juliana de geboorte van vier achterkleindochters en één achterkleinzoon meegemaakt, onder wie de tegenwoordige kroonprinses Amalia, en na het overlijden van Juliana van nog twee achterkleinzoons.

Daarnaast had Bernhard volgens eigen zeggen twee buitenechtelijke kinderen, beiden eveneens dochters:

• Alicia de Bielefeld (21 juni 1952) bij een Duitse pilote
• Alexia Grinda (10 juli 1967) bij zijn Parijse maîtresse Hélène Grinda

De prins tijdens de Tweede Wereldoorlog

Op 10 mei viel Duitsland Nederland binnen. De prins week enkele dagen later met zijn gezin over zee uit naar Londen. Omdat Juliana met Beatrix en Irene op de kruiser Sumatra naar Canada reisden, was hij de rest van de Tweede Wereldoorlog meestal gescheiden van zijn gezin.

Bernhard keerde voor korte tijd terug naar het nog niet bezette Zeeland. Vervolgens maakte hij een reis naar het eveneens nog niet door de Duitsers veroverde Parijs.

Terug in Engeland, dat al sinds 1939 in oorlog met Duitsland was, bood Bernhard zijn diensten aan bij de Britse geheime dienst, maar werd wegens zijn Duitse afkomst gewantrouwd. Op 25 juni 1940, drie dagen na de Franse capitulatie, sprak hij voor de Overseas Service van de Britse staatszender BBC over Adolf Hitler als "een Duitse tiran" en sprak hij al zijn vertrouwen uit in de Britse overwinning op nazi-Duitsland.

Voor de aankoop van oorlogsmaterieel werd door de prins op 10 augustus 1940 het Prins Bernhard Fonds opgericht. Vanaf de oprichting was hij regent.

Op 13 november 1940 werd Bernhard hoofdverbindingsofficier tussen de Nederlandse en Britse strijdkrachten. In het najaar van 1940 kreeg de prins vliegles op Hatfield en behaalde zijn vliegbrevet. Hoewel hij later deed voorkomen alsof er sprake was geweest van een carrière als oorlogsvlieger, bestaat er maar één gedocumenteerd geval van een vlucht boven vijandelijk gebied en wel op 21 juni 1944 boven Noord-Frankrijk. Om mee te mogen had hij naar zijn eigen zeggen de commandant met een fles whisky omgekocht. Regelmatig bezocht hij in Engeland Nederlandse militairen.

De prins kreeg in 1941 bij de Royal Air Force (RAF) de rang van Honorary Air Commodore. Op 12 juni 1943 richtte hij in Engeland het 322 Dutch Squadron RAF op, dat tot het einde van de oorlog werd ingezet voor escortemissies, bestrijding van V-1 vliegende bommen en grondaanvallen op het Duitse leger. In 1964 werd hij bij de RAF benoemd tot Honorary Air Marshall.

Gedurende de oorlog zou de Nederlandse diplomaat en latere minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns voor de prins contact onderhouden met zijn moeder en overige familieleden in Duitsland via zijn relaties in de neutrale landen Portugal en Spanje.

Volgens geruchten zou de prins de operatie Market Garden hebben ontraden, omdat snel oprukken van een tankdivisie van Nijmegen naar Arnhem onmogelijk zou zijn. Het is echter uiterst onwaarschijnlijk dat de prins ooit vooraf is ingelicht over deze ultrageheime operatie, omdat hij geen formele positie had binnen de geallieerde bevelstructuur. Ook de hardnekkige geruchten dat de spion Chris Lindemans (alias King Kong) zijn informatie over Operatie Market Garden uit het hoofdkwartier van Bernhard verkreeg, zijn daarom hoogstwaarschijnlijk onjuist.

Hotel de Wereld in Wageningen, waar prins Bernhard op 5 mei 1945 aanwezig was bij de vredesbesprekingen tussen de Canadese bevrijders en Duitsland.

Koningin Wilhelmina benoemde hem in september 1944 tot opperbevelhebber van de Nederlandse Strijdkrachten en van de Binnenlandse Strijdkrachten, het geheel van gewapende verzetsgroepen in bezet Nederland. Aangezien er geen formele bevelstructuur of samenhangende organisatie voor het gewapend verzet bestond, waren zijn rol en taak in de praktijk onduidelijk, ook al omdat de verzetsgroepen het gezag van de prins niet zonder meer erkenden.

De prins was aanwezig bij de vredesbesprekingen tussen de Duitse generaal Johannes Blaskowitz en de Canadese generaal Charles Foulkes op 5 mei 1945 in Hotel De Wereld in Wageningen. Bij de feitelijke ondertekening, een dag later, was hij niet aanwezig.

Naoorlogse publieke activiteiten

Ontvangst van prins Bernhard en koningin Juliana in Washington D.C door president Harry S. Truman en zijn vrouw op 2 april 1952.

Op bezoek in het voormalige concentratiekamp Dachau op 8 september 1968.

In september 1945 werd hij eervol ontslagen als bevelhebber van de Nederlandse Strijdkrachten en van de Binnenlandse Strijdkrachten. De prins ruilde deze functies in voor die van inspecteur-generaal van de Koninklijke Landmacht. Een jaar later werd hij ook inspecteur-generaal van de Koninklijke Marine en vanaf 1953 eveneens van de Koninklijke Luchtmacht. In 1970 werden deze functies samengevoegd tot die van inspecteur-generaal der Krijgsmacht.

Van 1954 tot 1976 was Bernhard voorzitter van de Bilderbergconferentie. De stichters hadden hem gevraagd als boegbeeld te fungeren. Deze internationale politieke groepering, waarvan de samenstelling enigszins varieert, komt jaarlijks bijeen om onder strikte geheimhouding te praten over politiek en Europese eenheid.

De initiatiefnemers van het Wereld Natuur Fonds vroegen hem in 1962 als hun eerste president. Hij bleef in die functie tot eind 1976.

In eigen land was de prins oprichter en regent van de Stichting Praemium Erasmianum en deelde hij jaarlijks de Erasmusprijs uit. De doelstelling van het Prins Bernhard Fonds werd na de oorlog gewijzigd in 'de bevordering van de geestelijke weerbaarheid door middel van culturele zelfwerkzaamheid' en kreeg de naam van Prins Bernhard Cultuurfonds. Elk jaar reikte hij tot aan het eind van zijn leven de Zilveren Anjer uit aan personen van onbesproken vaderlands gedrag die in enigerlei vorm van onverplichte arbeid verdiensten hadden verworven voor de Nederlandse cultuur of voor die van de Nederlandse Antillen.

Bernhard was van 1956 tot 1977 voorzitter van de Europese Culturele Stichting, die in 1954 was opgericht door de Zwitserse filosoof Dennis de Rougemont.

In 1970 richtte hij de 1001 Club op, die zich bezighoudt met het op basis van lidmaatschap innen van financiële bijdragen voor het Wereld Natuur Fonds. Elk lid dient een bedrag van 10.000 US-dollar in te leggen. Het geld is bedoeld voor de administratieve kosten.

In 1975 werd Bernhard beschermheer van AMREF, Flying Doctors Nederland, een organisatie die zich inzet voor betere gezondheid in Afrika.

Tot eind 1976 was hij goodwill-ambassadeur van het Nederlandse bedrijfsleven in het buitenland. In die hoedanigheid maakte hij veel buitenlandse reizen.

Andere functies die hij bekleedde:

• Commissaris Fokker (1954-1976)
• Koninklijk Commissaris Scouting Nederland (1937-1989)
• Commissaris Koninklijke Hoogovens (1937-1976), met een onderbreking in de Tweede Wereldoorlog
• Commissaris Koninklijke Jaarbeurs
• Buitengewoon commissaris Koninklijke Luchtvaart Maatschappij (KLM) (1949-1976)
• Bestuurslid Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO)
• Voorzitter Stichting Nationaal Rampenfonds
• Landscommandeur van de Johanniter Orde in Nederland
• Lid Algemene Verdedigingsraad
• Lid Defensieraad
• Erevoorzitter Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB
• Erevoorzitter Koninklijk Instituut voor de Tropen
• Beschermheer Nederlands Olympisch Comité
• Beschermheer Vereniging Natuurmonumenten
• Beschermheer Joods Nationaal Fonds

Greet Hofmans

Prinses Marijke werd geboren met een oogafwijking. Prins Bernhard introduceerde de gebedsgenezeres Greet Hofmans aan het hof om de oogziekte te genezen. Hofmans kreeg grote invloed op Juliana. Juliana uitte in haar toespraken pacifistische standpunten, die voortkwamen uit haar contacten met Hofmans en die Bernhard verontrustten. Naar eigen zeggen werd hij pas echt kwaad toen Hofmans hem ervan betichtte geld van Juliana te hebben gestolen.

Ook in kringen van het kabinet was de bezorgdheid groot. Juffrouw Hofmans had zich, op voorspraak van de koningin, ook verzekerd van een afspraak bij minister-president Drees, die na Hofmans' doorgevingen in raadselen achterbleef. Mogelijk op voorspraak van Hofmans kwam het tot een geschil tussen koningin en prins over de vraag of, en zo ja waar, Bernhards moeder, prinses Armgard zich in Nederland zou kunnen vestigen. Daartoe aangespoord door ingevingen van Greet Hofmans, zinspeelde de vorstin zelfs op een scheiding van de man wiens buitenechtelijke escapades en voortdurende buitenlandse reizen (onder meer gemaakt in het kader van de door Bernhard opgerichte Bilderberggroep) haar ook steeds meer een doorn in het oog waren. De prins zelf had het gevoel zijn vrouw steeds meer te verliezen aan de invloed van juffrouw Hofmans.

Hij lekte begin 1956 naar een bevriende journalist van het Duitse weekblad Der Spiegel informatie over de innige band van Hofmans met zijn echtgenote. Het artikel met de titel ‘Zwischen Königin und Rasputin, Geheimnisse im Haus Oranje’ veroorzaakte in Nederlandse regeringskringen veel onrust. Het kabinet voelde zich gedwongen in te grijpen en verbood de verspreiding van het weekblad in Nederland.

Juliana en Bernhard stelden op dwingende wens van premier Drees een commissie van wijze mannen in, de commissie-Beel, die in eerste instantie onderzoek moest doen wie naar het Duitse weekblad gelekt had. In het eindrapport adviseerde de commissie dat Juliana het contact met Greet Hofmans moest verbreken. Bernhard moest onder meer afzien van verdere contacten met de bevriende journalist en Juliana in het vervolg tijdig inlichten over zijn voorgenomen reizen, redevoeringen en alle andere officiële activiteiten. Hij mocht verder geen personen meer ontvangen als Juliana ernstige bezwaren tegen hen had, noch was het hem langer toegestaan zonder toestemming van zijn echtgenote onofficiële gasten uit te nodigen in paleis Soestdijk om te dineren of te logeren.

Prinses Armgard komt naar Nederland

Eind 1951 berichtten de Nederlandse media dat Bernhards moeder, prinses Armgard, zich in Nederland zou gaan vestigen. Armgard had tot dan toe in Bad Driburg gewoond, maar nu haar jongste zoon, prins Aschwin, zich in New York had gevestigd, waar hij conservator werd van de Oosterse afdeling van het Metropolitan Museum, wilde zij graag meer in de buurt wonen bij haar oudste zoon. Dit voornemen stuitte op hevig protest van Juliana, en overigens ook van haar moeder, prinses Wilhelmina, die meende dat Nederland zo kort na de Tweede Wereldoorlog niet op de komst van een Duitse prinses, over wier houding tijdens die oorlog nog de nodige vraagtekens bestonden, zat te wachten. Juliana van haar kant, wilde liever niet dat het contact tussen haar kinderen en haar schoonmoeder, inniger zou worden. Zo Armgard zich nabij Soestdijk zou vestigen (er was even sprake van Hilversum) dan vreesde de koningin dat Armgard vrijwel dagelijks het paleis zou binnenwippen. Van een dergelijk regelmatig contact was Juliana niet gediend, te minder daar haar schoonmoeder dat jaar was overgegaan naar de Rooms-katholieke Kerk, een genootschap dat traditioneel niet in de gunst stond van het Oranjehuis en zeker niet van prinses Wilhelmina. Armgard en Bernhard vermoedden dat ook hier de invloed van juffrouw Hofmans een grote rol speelde. Zij beiden verweerden zich krachtig tegen Juliana's standpunt en de verhoudingen binnen het koninklijk huwelijk verhardden. Dit laatste niet in het minst omdat ook de oudste kinderen partij kozen voor hun vader. Uiteindelijk vroeg het echtpaar minister-president Drees te bemiddelen. Na diens bemiddeling werd besloten dat Armgard zich wel in Nederland mocht vestigen, mits op geruime afstand van Soestdijk. Armgard betrok vervolgens het door Bernhard aangeschafte Kasteel Warmelo in de gemeente Diepenheim.

Het kwam tot een nieuw conflict met Juliana toen Bernhard met de kinderen en Armgard, maar zonder Juliana, in juli 1955 naar Engeland reisde. Juliana schreef aan Bernhard dat zij wilde scheiden. Bernhard ging vervolgens met zijn secretaresse juffrouw Kokkie Gilles en zijn moeder en broer op vakantie naar het Spaanse Mallorca. In de jaren vijftig van de twintigste eeuw was het evenwel ondenkbaar dat het koninklijk paar daadwerkelijk zou scheiden, althans, daar rekende prins Bernhard op. Het conflict verscherpte toen Bernhard met zijn moeder op 17 september 1955 op audiëntie ging bij de paus, zonder dat Juliana daarvan op de hoogte was.

Anjer in knoopsgat

Bernhard droeg sinds zijn studententijd standaard een verse witte anjer in het knoopsgat van zijn revers. De gelegenheid van zijn eerste verjaardag in bezettingstijd, 29 juni 1940, werd in Nederland aangegrepen om te protesteren tegen de Duitse bezetting en om aanhankelijkheid te tonen aan het koningshuis. Het protest uitte zich onder andere in het dragen van een witte anjer in het knoopsgat van de linkerrever van een colbert. Deze dag werd bekend als Anjerdag.

Wiedergutmachungsverdrag

In 1963 ontving Bernhard een miljoen D-Mark via het Wiedergutmachungsverdrag dat West-Duitsland en Nederland na de Tweede Wereldoorlog gesloten hadden. Bernhard had in de jaren dertig op een familierekening 87.000 Reichsmark staan, maar dat was na de oorlog door de Britse bezettingsmacht in beslag genomen. De vordering was mede gebaseerd op het verlies van het - na de oorlog in de Polen gelegen - familiebezit in Reckenwalde.

Lockheed-affaire

Koningin Juliana en prins Bernhard keren op 26 augustus 1976 op paleis Soestdijk terug uit Italië, omdat minister-president Joop den Uyl in het Nederlandse parlement de resultaten van de Commissie van Drie bekend ging maken. Achterin koningin Juliana met het hondje Sara.

In 1976 werd, in een onderzoek van de Amerikaanse senaat naar mogelijke omkopingspraktijken bij vliegtuigbouwer Lockheed bekend dat "zeer hoge functionaris binnen de Nederlandse regering" gelden ontvangen zou hebben, die gekenmerkt moesten worden als smeergeld. Even daarna maakte minister-president Joop den Uyl bekend dat de regering meende dat met deze "zeer hoge functionaris" prins Bernhard bedoeld zou kunnen zijn.

Een driehoofdige door het Nederlandse kabinet ingestelde onderzoekscommissie, de Commissie van Drie, beoordeelde een aantal handelingen van de prins als laakbaar. Koningin Juliana overwoog af te treden. Kroonprinses Beatrix gaf aan dat ze haar moeder in dat geval niet wilde opvolgen. Staatssecretaris van Volkshuisvesting Marcel van Dam dreigde met aftreden als de prins niet, gelijk aan iedere staatsburger, zou worden vervolgd. De regering meende evenwel dat een constitutionele crisis niet opportuun was.

Den Uyl slaagde erin een compromis te bewerkstelligen, waarmee - na uitvoerig overleg - de Staten-Generaal akkoord ging. Besloten werd de kwestie niet voor de rechtbank aanhangig te maken, maar om het rechtsgevoel te bevredigen werd Bernhard gedwongen zijn functie als inspecteur-generaal van de Krijgsmacht neer te leggen, alsmede af te zien van enkele andere openbare functies. Ook werd hem verzocht in het vervolg het dragen van militaire uniformen achterwege te laten.

Uiteindelijk droeg Bernhard toch nog enkele keren een militair uniform, maar altijd na overleg met de minister-president, zoals bij de begrafenis van lord Louis Mountbatten. In 1991 kreeg hij voor zijn tachtigste verjaardag van toenmalig minister-president Ruud Lubbers toestemming om bij voorkomende gelegenheden altijd militaire uniformen te dragen, maar hij maakte daar zelden gebruik van. Wel koos hij ervoor om in uniform te worden begraven.

In een na zijn dood gepubliceerd interview met de journalist Martin van Amerongen in weekblad De Groene Amsterdammer gaf hij toe dat het een grote fout van hem was geweest om het geld aan te nemen.

Tijdens het onderzoek naar de Lockheed-affaire werden documenten ontdekt waaruit bleek dat Bernhard ook door de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Northrop was omgekocht. Den Uyl had daarvan de openbaarmaking tegengehouden, omdat anders strafvervolging wellicht onafwendbaar was geworden en koningin Juliana dan mogelijk zou zijn afgetreden. De kwestie kwam pas in 2008 aan het daglicht. Tijdens de Lockheed-affaire kwamen ook concretere details aan het licht dat Bernhard een maîtresse, 'Poupette', en een onwettige dochter, Alexia, had.

Een open brief

In 2004 schreef prins Bernhard een open brief aan dagblad de Volkskrant. De prins liet weten dat Jan Kikkert, Tomas Ross, Hans Galesloot en Philip Dröge met publicaties over hem te ver waren gegaan. Om dat te bewijzen had hij de oud-directeur van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD), Hans van der Voet, gevraagd onderzoek te doen naar vijf onderwerpen:

• Geruchten over het vermeend losbandige leven van zijn moeder
• De vermeende nazi-sympathieën van zijn moeder
• De twee zonen die hij in Londen zou hebben verwekt
• Een brief die de prins zou hebben geschreven aan Adolf Hitler over zijn landvoogdijschap over Nederland, de zogeheten stadhoudersbrief
• De beschuldiging dat hij de Slag om Arnhem zou hebben verraden.

Van der Voet vond geen bewijzen voor de beweringen.

Ziekte

In zijn leven werd de prins meer dan vijftig keer geopereerd. Vaak gebeurde dat in het Academisch Ziekenhuis Utrecht. In 1994 was zijn medische toestand kritiek na een darmoperatie, waarbij hij door complicaties en een schoklong in levensgevaar kwam. Na een lang ziekbed herstelde hij en bleek in staat het jaarlijkse Veteranendefilé af te nemen. In 1999 werd Bernhard opnieuw geopereerd, ditmaal aan zijn luchtpijp en in 2000 werd een kwaadaardige tumor verwijderd uit zijn borstkas.

Overlijden

Het stoffelijk overschot van prins Bernhard op weg naar de Nieuwe Kerk in Delft

De RVD maakte op 17 november 2004 bekend dat de prins, die ruim een half jaar eerder weduwnaar was geworden, aan longkanker leed. Op 29 november volgde een nieuwe mededeling. Naast de eerder vastgestelde tumor in de luchtwegen was nu ook een kwaadaardige tumor in de darmen vastgesteld.

Op 1 december 2004 werd hij om 16.30 uur overgebracht naar het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMC). Daar werd, op zijn verzoek, de behandeling gestaakt. Prins Bernhard overleed dezelfde avond om 18.50 uur. Hij werd 93 jaar oud. De Rijksvoorlichtingsdienst maakte om 21.30 uur zijn overlijden wereldkundig.

Van 7 tot en met 9 december was er in de Chapelle Ardente van Paleis Noordeinde voor iedereen gelegenheid om afscheid te nemen. De staatsbegrafenis vond plaats op zaterdag 11 december 2004 in de Nieuwe Kerk in Delft. De uitvaart droeg een militair karakter; de lijkkist met zijn lichaam werd op een affuit naar Delft gebracht. Met een Missing Man-formatie bewees de Koninklijke Luchtmacht de laatste eer. Na de plechtigheid werd de prins, gedragen door militairen van het Regiment Huzaren van Boreel, bijgezet in de Grafkelder van Oranje-Nassau. Hij werd begraven in zijn uniform van generaal-vlieger. Op zijn verzoek werd hij niet gebalsemd.

Postuum gepubliceerde interviews

Weekblad De Groene Amsterdammer publiceerde op 10 december 2004 een reeks interviews met de prins, die de in 2002 overleden journalist Martin van Amerongen tussen 1995 en 2000 met hem had.

Dagblad de Volkskrant bracht in december 2004 een reeks interviews met de prins, gebaseerd op negen gesprekken die hij vanaf 2001 had gevoerd met zijn vriend hoofdredacteur Pieter Broertjes en journalist Jan Tromp, buiten medeweten van de regering, de RVD en zijn familieleden. In het interview onthulde Bernhard voor de buitenwereld het bestaan van zijn buitenechtelijke dochter Alicia en bevestigde hij de al lange tijd gaande geruchten over dochter Alexia. Hij verstrekte nadere bijzonderheden over de zaak-Greet Hofmans. Toen een dag later archiefstukken over de zaak-Greet Hofmans openbaar werden gemaakt, bleek dat de opvattingen van de prins niet geheel met de feiten overeenkwamen.

Onderscheidingen

De prins was verzot op uniformen en onderscheidingen. Veel van zijn orden gaf hij in bruikleen aan het Museum van de Kanselarij van de Nederlandse Ridderorden op Paleis Het Loo. Als de prins zijn onderscheidingen droeg, gaf hij de voorkeur aan de in verband met de Tweede Wereldoorlog verkregen orden, kruisen en medailles. Vanaf het einde van die oorlog droeg Bernhard de onderscheidingen op de Engelse wijze en niet zoals in Nederland gebruikelijk is in de Nederlandse of Pruisische trant.

Zie Lijst van onderscheidingen van prins Bernhard der Nederlanden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Varia

• Bernhard stal aan het eind van de Tweede Wereldoorlog in Beneden Leeuwen met zijn chauffeur schoenen, kleding en voedsel van het Britse bevrijdingsleger die hij verdeelde onder Nederlandse soldaten bij Wamel.
• Bernhard was een groot liefhebber van Ferrari's, alsook van andere luxe auto's. Onder de Ferrari's die in zijn bezit zijn geweest, behoren een Ferrari Europe Coupe PF uit 1953, een Ferrari 212 Inter uit 1955 (waarvan er vijf gemaakt zijn), een Ferrari 250 GT uit 1957, een Ferrari 365 GT 2+2, een Ferrari 400i, een Ferrari Monza, een Ferrari 330 GT/500 Superfast Speciale uit 1964 (waarvan 37 exemplaren gemaakt zijn) en een Ferrari 356. Toen hij 89 jaar oud was, kocht hij een Ferrari 456 GT - V12, die met een vermogen van 442pk een topsnelheid van 341 km kon behalen.
• Prins Bernhard was naar verluidt bevriend met Ian Fleming, de bedenker van James Bond. Bernhard dronk, net als de fictieve geheimagent Bond, zijn wodka-martini altijd geschud en niet geroerd.
• Het Den Hartogh Ford Museum in Hillegom heeft in zijn collectie de beige Ford V8, de 'verlovingsauto' uit bouwjaar 1935.
• Fotograferen en filmen deed prins Bernhard graag. Het Rijksmuseum Amsterdam bezit foto's van zijn hand.

Titels en predicaten

• Bernhard graaf von Biesterfeld (1911-1916)
• Zijne Doorluchtige Hoogheid prins Bernhard zur Lippe-Biesterfeld (1916-1937)
• Zijne Koninklijke Hoogheid prins Bernhard der Nederlanden, Prins van Lippe-Biesterfeld (1937-1948, 1980-2004)
• Zijne Koninklijke Hoogheid De Prins der Nederlanden (1948-1980)

Literatuur

• Biesemaat, Ton (2007), Bernhard gate. Elmar BV io
• Brave-Maks, M. (1962), Prins Bernhard in oorlogstijd, Elsevier, Amsterdam/Brussel
• Bree, H. van (2004), Het aanzien van Bernhard. Het Spectrum
• Broertjes, P. en Tromp, J. (2004), De Prins spreekt.
• Fasseur, C., (2009), Juliana & Bernhard. Verhaal van een huwelijk. De jaren 1936-1956, Balans, 496 p.
• Hatch, A. (1962), Prins Bernhard. Zijn plaats en functie in de moderne monarchie. Een geautoriseerde biografie.
• Herenius-Kamstra, A. (1986), Bernhard 75 jaar: Het actieve leven van een bijzonder man, Zomer & Keuning, Ede
• Klinkenberg, W. (1976), "Prins Bernhard Tussen IG-Farben en Lockheed", Overdruk uit De Nieuwe Linie van 28-01, 04-02, 11-02, 18-02 en 25-02-1976, De Nieuwe Linie, Amsterdam
• Klinkenberg, Wim (1979, 1986), Prins Bernhard – Een politieke biografie. 1911-1986, Onze Tijd/In de Knipscheer, Haarlem
• Lammers, F.J. (1986), In gesprek met Prins Bernhard, Holandia, Baarn
• Nord, Max (samensteller) (1961), Prins Bernhard vijftig toespraken (50e verjaardag Z.K.H.), W. ten Have, Amsterdam
• Schrage, E.J.H. (2004), Zur Lippe-Biesterfeld. Prinses Armgard, prins Bernhard en hun houding tegenover nazi-Duitsland, Balans, Amsterdam
• Varekamp, E. en Peet, M. (2004), Agent Orange 1
• Varekamp, E. en Peet, M. (2006), Agent Orange 2
• Varekamp, E. en Peet M., (2008), Agent Orange 3
• Veenendaal, Harry en Kelder, Jort (2009), ZKH, Hoog spel aan het hof van Zijne Koninklijke Hoogheid
• Waterink, J. (1951), Onze Prins in het publiek en binnenskamers, z.j.
• Zijl, Annejet van der (2010), Bernhard. Een verborgen geschiedenis. Querido, Amsterdam

Zie ook

• Nederlandse Veteranendag

Externe links

• Biografie op Parlement & Politiek
• Koninklijke Bibliotheek - dossier Prins Bernhard (1911-2004)

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Bernhard of Lippe-Biesterfeld van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.